Giai đoạn 2021 - 2025, Quân đội đã triển khai, thực hiện các dự án, nội dung thành phần trong các Chương trình MTQG trên các địa bàn chiến lược, vùng đặc biệt khó khăn dọc tuyến biên giới đất liền, trên biển, đảo của Tổ quốc như: Chương trình MTQG “Phát triển kinh tế - xã hội vùng đồng bào dân tộc thiểu số và miền núi”; “Giảm nghèo bền vững”; “Xây dựng nông thôn mới”; quá trình triển khai, thực hiện các Chương trình MTQG luôn gắn bó chặt chẽ với nhiệm vụ củng cố, tăng cường tiềm lực, thế trận quốc phòng, an ninh trên các địa bàn xung yếu của cả nước. Với mục tiêu khai thác tiềm năng, lợi thế của các địa phương trong vùng đồng bào dân tộc thiểu số và miền núi, các Chương trình MTQG giúp cải thiện và nâng cao một bước đời sống vật chất, tinh thần cho nhân dân; giúp nhân dân phát triển kinh tế, văn hóa, xã hội; củng cố, nâng cao tiềm lực quân sự, quốc phòng, an ninh và đối ngoại trên các địa bàn xung yếu của cả nước. Theo đó, quá trình thực hiện các dự án, nội dung thành phần của Chương trình MTQG, các đơn vị luôn chú trọng đổi mới sáng tạo, vận dụng linh hoạt các hình thức, biện pháp để đẩy mạnh phát triển kinh tế - xã hội; giảm nghèo nhanh, bền vững, thu hẹp dần khoảng cách về mức sống, thu nhập bình quân của vùng so với bình quân chung của cả nước; giảm dần số xã, thôn đặc biệt khó khăn. Tổ chức quy hoạch, sắp xếp, bố trí, ổn định dân cư gắn với xây dựng hệ thống kết cấu hạ tầng kinh tế - xã hội đồng bộ, liên vùng, kết nối với các vùng phát triển. Phát triển toàn diện giáo dục, đào tạo, y tế, văn hóa; cải thiện rõ rệt đời sống của nhân dân. Nâng cao số lượng, chất lượng đội ngũ cán bộ, công chức, viên chức, người lao động là người dân tộc thiểu số. Giữ gìn, phát huy bản sắc văn hóa tốt đẹp của các dân tộc thiểu số đi đôi với xóa bỏ phong tục tập quán lạc hậu. Đẩy mạnh thực hiện bình đẳng giới và giải quyết những vấn đề cấp thiết đối với phụ nữ và trẻ em. Xây dựng hệ thống chính trị ở cơ sở vững mạnh, giữ vững an ninh chính trị, trật tự an toàn xã hội, đảm bảo an ninh biên giới quốc gia; củng cố, tăng cường khối đại đoàn kết các dân tộc, nâng cao niềm tin của đồng bào các dân tộc đối với Đảng, Nhà nước và Quân đội.
 

Với tổng kinh phí các Chương trình MTQG trên 352 nghìn tỷ đồng, trong 02 năm (2022 - 2023) triển khai thực hiện, Quân đội đã hỗ trợ 189 dự án, mô hình phát triển chăn nuôi, trồng trọt; chế biến thức ăn chăn nuôi tại chỗ; gắn kết quân dân, giảm nghèo bền vững; gắn phát triển kinh tế - xã hội với xây dựng thế trận phòng thủ và thế trận bảo đảm hậu cần tại các địa bàn chiến lược; 18.658 hộ gia đình người dân tộc thiểu số; hộ nghèo, cận nghèo, mới thoát nghèo được thụ hưởng. Các hộ gia đình thụ hưởng dự án được tham gia tập huấn kỹ thuật mới, có việc làm ổn định, tăng thu nhập, cải thiện, nâng cao đời sống. Từ các mô hình hỗ trợ phát triển sản xuất, người dân có hướng đi mới trong sản xuất, phát triển kinh tế, thay đổi canh tác, hạn chế du canh, du cư, đốt phá rừng; đấu tranh bài trừ các hủ tục lạc hậu; tệ nạn xã hội^(1). Thông qua các hoạt động của dự án, bộ đội gần dân hơn, nắm chắc tình hình mọi mặt, kịp thời trong phối hợp giữa các lực lượng giải quyết các vấn đề phát sinh ở khu vực biên giới⁽²⁾; tích cực tham gia phối hợp hoạt động sẵn sàng chiến đấu, tuần tra bảo vệ đường biên, mốc giới; phòng chống lụt bão, cứu hộ, cứu nạn; tham gia tập huấn kiến thức kỹ năng cho cán bộ làm công tác phòng chống thiên tai, lực lượng xung kích và người dân trong xây dựng nông thôn mới. Hỗ trợ, giúp đỡ chính quyền địa phương xây dựng hệ thống chính trị cơ sở vững mạnh; gắn kết tình cảm quân dân; củng cố, tăng cường mối quan hệ với cấp ủy, chính quyền địa phương; phối hợp chặt chẽ với chính quyền địa phương tổ chức các hoạt động giao lưu, duy trì mối quan hệ truyền thống, hữu nghị giữa nhân dân Việt Nam với các nước láng giềng; góp phần quan trọng xây dựng mối đại đoàn kết dân tộc, xây dựng nền quốc phòng toàn dân, thế trận quốc phòng toàn dân, thế trận an ninh nhân dân ở những địa bàn chiến lược nơi phên dậu quốc gia.   
 

Ngoài ra, các đơn vị đã tích cực tham gia các hoạt động nâng cao chất lượng công tác giáo dục, y tế, chăm sóc sức khỏe cho nhân dân, bảo vệ môi trường, thực hiện tốt công tác chính sách xã hội. Vận động nhân dân thực hiện nếp sống văn hóa mới; đẩy mạnh phong trào “Đưa ánh sáng văn hóa đến với bản làng”, “Xóa mù chữ và phổ cập tiểu học”, “Thầy giáo mang quân hàm xanh”, “Nâng bước em đến trường”... Vận động học sinh đến trường và trở lại trường học, tham gia phổ cập giáo dục tiểu học, trung học cơ sở, đỡ đầu học sinh nghèo, hỗ trợ lương thực thực phẩm, tặng quần áo, đồ dùng học tập cho trẻ em nghèo… Hưởng ứng phong trào “Toàn dân đoàn kết xây dựng đời sống văn hóa mới” gắn với xây dựng “Đơn vị có môi trường văn hóa tốt”, tuyên truyền giúp nhân dân bài trừ hủ tục, tệ nạn xã hội, học và truyền đạo trái pháp luật. Các tuyến bệnh viện Quân dân y đã tổ chức nhiều hoạt động thiết thực như: Chương trình “Quân - dân y kết hợp”; bồi dưỡng kiến thức, nâng cao trình độ cho đội ngũ y, bác sỹ địa phương, hỗ trợ trang thiết bị, tư vấn chăm sóc sức khỏe nhân dân; tổ chức tốt chương trình “Chung tay vì sức khỏe cộng đồng”, “Trái tim cho em”; khám bệnh, cấp thuốc miễn phí cho hàng trăm ngàn lượt đối tượng chính sách và nhân dân trên các địa bàn, đặc biệt là địa bàn vùng sâu, vùng xa, vùng đặc biệt khó khăn, biên giới, hải đảo,; hướng dẫn nhân dân ăn ở hợp vệ sinh, xây dựng, quy hoạch các khu vực thu gom, xử lý rác thải ... Lực lượng quân đội tại địa bàn đóng quân đã triển khai phong trào thi đua “Dân vận khéo” gắn với phong trào thi đua, “Cả nước chung tay vì người nghèo - Không để ai bị bỏ lại phía sau”, Cuộc vận động “Toàn dân đoàn kết xây dựng nông thôn mới, đô thị văn minh” với nhiều hoạt động phong phú, thiết thực... Trong bối cảnh là những năm đầu của kế hoạch 05 năm giai đoạn 2021 - 2025, công việc tập trung nhiều vào việc xây dựng và hoàn thiện các văn bản pháp lý liên quan đến tổ chức thực hiện các Chương trình; kinh phí Trung ương một số năm  giao muộn (năm 2022, 2024), nhưng với sự chỉ đạo sâu sát của Thủ tướng Chính phủ, Ban Chỉ đạo Trung ương, các bộ, ngành, địa phương, cùng với sự nỗ lực rất lớn từ các cơ quan, đơn vị của Bộ Quốc phòng nên đã đạt được những kết quả đáng ghi nhận.
 

Tuy nhiên, qua thực tiễn tổ chức, triển khai thực hiện các dự án, nội dung thành phần trong các Chương trình MTQG, Bộ Quốc phòng ghi nhận một số khó khăn, vướng mắc ảnh hưởng đến tổ chức thực hiện như: nhiều địa phương chưa ban hành định mức kinh tế, kỹ thuật trong thực hiện các dự án hỗ trợ phát triển sản xuất, dẫn đến ở một số địa bàn đơn vị phê duyệt mức hỗ trợ cho người dân phải áp dụng mức cũ (giai đoạn 2016 - 2020) nên mức hỗ trợ thấp so với mặt bằng chung.
 

Phải khẳng định rằng, Quân đội thực các Chương trình MTQG ở vùng đồng bào dân tộc thiểu số và miền núi là một nhiệm vụ khó khăn, phức tạp, có tính chất thường xuyên, liên tục, lâu dài. Quá trình thực hiện cần tiếp tục quán triệt sâu sắc, triển khai nghiêm túc, có hiệu quả các Chỉ thị, Nghị quyết, Quyết định, Kế hoạch... của Đảng, Chính phủ, Quân ủy Trung ương, Bộ Quốc phòng. Ngoài ra, cần thực hiện tốt chức năng, vai trò của Quân đội trong tham mưu cho cấp ủy, chính quyền các địa phương triển khai thực hiện; vận động các tổ chức và toàn thể cán bộ, chiến sĩ tự giác tham gia; tạo hiệu ứng tốt và có sức lan tỏa sâu rộng trong toàn xã hội, góp phần vào sự nghiệp xây dựng Quân đội, xây dựng và bảo vệ Tổ quốc; được cụ thể hóa bằng một số giải pháp chủ yếu sau:
 

Thứ nhất, tăng cường công tác lãnh đạo, chỉ đạo, tổ chức thực hiện các Chương trình MTQG gắn với từng giai đoạn, mỗi địa phương và đơn vị cụ thể. Xuất phát từ đặc điểm thực hiện các Chương trình MTQG của Quân đội trải rộng trên địa bàn miền núi, biên giới, hải đảo, vùng đồng bào dân tộc thiểu số của cả nước. Bên cạnh việc quán triệt, thực hiện đồng bộ, thống nhất các chỉ tiêu, biện pháp trong các Chỉ thị, nghị quyết của Trung ương và Bộ Quốc phòng; các đơn vị cần bám sát đặc điểm cụ thể của địa bàn triển khai để xây dựng kế hoạch thực hiện sát với thực tiễn, xác định nội dung, biện pháp thực hiện khoa học, hiệu quả; bảo đảm để đơn vị hoàn thành thắng lợi các nhiệm vụ được giao. Cùng với đó, cần phổ biến, quán triệt sâu, kỹ các chỉ thị, nghị quyết của các cấp, kế hoạch, chỉ tiêu, biện pháp của đơn vị sâu, kỹ đến từng đối tượng; bảo đảm quá trình thực hiện được đồng bộ, thống nhất và toàn diện.
 

Thứ hai, Quân đội thực hiện các Chương trình MTQG gắn bó chặt chẽ với xây dựng, củng cố và nâng cao tiềm lực quân sự, quốc phòng; xây dựng lực lượng dân quân rộng khắp, xây dựng hệ thống chính trị vững mạnh từ cơ sở, là “điểm tựa” quan trọng trong chiến lược phòng thủ; sẵn sàng hoàn thành mọi nhiệm vụ Đảng, Nhà nước và Quân đội giao. Đích đến của các Chương trình MTQG là nhằm phát triển kinh tế, văn hóa, xã hội; nâng cao một bước đời sống vật chất, tinh thần cho nhân dân; bảo đảm giữ vững an ninh chính trị, trật tự an toàn xã hội vùng đồng bào dân tộc thiểu số và miền núi. Do đó, nhiệm vụ xây dựng lực lượng vũ trang vững mạnh, rộng khắp là nhân tố rất quan trọng để bảo vệ thành quả, duy trì sự bền vững của các Chương trình, bảo vệ lợi quốc gia, giữ vững độc lập chủ quyền và toàn vẹn lãnh thổ của Tổ quốc… Theo đó, quá trình thực hiện phải có sự gắn kết chặt chẽ, bảo đảm tính hài hòa cho các mục tiêu, nhiệm vụ nêu trên. 
 

Thứ ba, đẩy mạnh hoạt động xây dựng và phát triển các Khu kinh tế quốc phòng (KTQP) trên các địa bàn chiến lược, vùng sâu, vùng xa, vùng đặc biệt khó khăn, biên giới, biển đảo, góp phần tích cực xây dựng địa bàn biên giới vững mạnh. Các Đoàn KTQP là đơn vị trực tiếp triển khai, thực hiện các Chương trình MTQG gắn với xây dựng địa bàn Khu KTQP vững mạnh. Từ thực tiễn, kinh nghiệm và kết quả đã đạt được, các Đoàn KTQP cần tiếp tục đẩy mạnh hoạt động xây dựng và phát triển các Khu KTQP trở thành các điểm sáng, mẫu mực về phát triển kinh tế, văn hóa, xã hội, thế trận quốc phòng toàn dân, an ninh nhân dân vững mạnh; làm điểm tựa cho cấp ủy, chính quyên và nhân dân các địa phương thuộc địa bàn miền núi, biên giới, hải đảo, vùng đồng bào dân tộc thiểu số.
 

Thứ tư, huy động, khai thác tối đa các nguồn lực, thực hiện hiệu quả các chỉ tiêu, định mức của các Chương trình MTQG. Thực tế triển khai, thực hiện các Chương trình MTQG đòi hỏi nguồn nhân lực, vật lực rất lớn, tiến hành trong thời gian dài. Do đó, bên cạnh nguồn ngân sách bảo đảm, trong quá trình thực hiện, các đơn vị cần khai thác tốt tiềm năng, thế mạnh của mỗi địa phương, các nguồn ngân sách từ các doanh nghiệp và nguồn lực xã hội để phục vụ cho việc thực hiện, bảo đảm hiệu quả, vững chắc. Ngoài ra, cần phát huy tốt nguồn nhân lực có chất lượng tương xứng trong quá trình thực hiện; ngoài lực lượng là các cán bộ, chiến sĩ trong biên chế, các các cơ quan, đơn vị cần huy động và phát huy tốt vai trò của đội ngũ Trí thức trẻ tình nguyện, lực lượng dân quân, tự vệ, bản thân những hộ dân được thụ hưởng dự án và nhân dân trên địa bàn… tạo sức mạnh tổng hợp để tổ chức, triển khai, thực hiện hiệu quả các Chương trình MTQG trên địa bàn.
 

Thứ năm, đẩy mạnh, nâng cao hiệu quả công tác tuyên truyền kết quả thực hiện các phong trào, những cách làm hay, sáng tạo, có hiệu quả và kịp thời biểu dương, khen thưởng các cơ quan, đơn vị có thành tích xuất sắc trong thực hiện nhiệm vụ; thường xuyên làm tốt công tác sơ kết, tổng kết, rút kinh nghiệm, tổ chức tham quan, học tập điển hình tiên tiến, mô hình tiêu biểu trong thực hiện các phong trào thi đua. Việc làm trên cần được tiến hành nghiêm túc, chặt chẽ, thường xuyên, liên tục nhằm phổ biến chính các, kịp thời kết quả và kinh nghiệm trong triển khai, thực hiện các Chương trình MTQG ở các địa phương; khích lệ phong trào rộng khắp trong thực hiện các Chương trình MTQG ở địa bàn dân tộc thiểu số và miền núi.